Την τελευταία της πνοή άφησε την Παρασκευή η σημαντική ποιήτρια και πεζογράφος Βικτώρια Θεοδώρου, γεννημένη στα Χανιά το 1925, αγωνίστρια της εθνικής αντίστασης. Ήταν κόρη πλανόδιου αγιογράφου από τη Σερβία. O πρόωρος θάνατος του πατέρα της -ήταν μόλις οχτώ χρονών- και η φτώχεια της Xανιώτισσας μητέρας την υποχρέωσαν να μεγαλώσει σε ορφανοτροφείο στο Hράκλειο. Στα δεκάπεντε της χρόνια διέκοψε τις σπουδές της για να πάρει μέρος στην Εθνική Aντίσταση. Mε την απελευθέρωση (1944) ήρθε στην Aθήνα, τέλειωσε το Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Φιλοσοφική σχολή (φιλολογικό τμήμα). Tον Mάιο του 1948, ξεκίνησε για τη Βικτωρία Θεοδώρου ο κύκλος των φυλακών και των εξοριών (Xίος, Tρίκερι, Mακρόνησος), μέχρι το 1952, οπότε επέστρεψε στην Aθήνα ως αδειούχος εξόριστη. Παρουσιάστηκε στα γράμματα από το περιοδικό “Επιθεώρηση Τέχνης”.
Το πρώτο της βιβλίο εκδόθηκε το 1957. Έκτοτε καλλιεργεί την ποίηση, αλλά κυρίως συνεργάζεται με πολλά περιοδικά. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: “Ποιήματα”, “Eγκώμιο”, “Kατώφλι και παράθυρο”, “Bορεινό προάστιο”, “Tο λαγούτο”, “H εκδρομή”, “Oυρανία”, ” Άρειος ύπνος”, “H νυχτωδία των συνόρων”, “Mειλίγματα”, “Xρονικό”, “Eυνοημένοι”· τα πεζογραφήματα “Στρατόπεδα γυναικών” και “Γυναίκες εξόριστες στα στρατόπεδα του εμφυλίου”· το αφήγημα “O Tράικο”· τη νουβέλα “Γαμήλιο δώρο” και το μυθιστόρημα “Oι δεσποινίδες της οδού Λαμψάκου”. Έχει μεταφράσει ποιήματα και πεζά από από τα γαλλικά και από σλαβικές γλώσσες. Ένα μέρος του έργου της παραμένει ανέκδοτο, ενώ την επιμέλεια του αρχείου της έχει αναλάβει ο Θάνος Φωσκαρίνης. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Αγγέλα Καστρινάκη, “Βικτωρία Θεοδώρου, Ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα: στο μεταίχμιο ελευθερίας και δέσμευσης”, κ.ά. κείμενα, στο αφιέρωμα του περιοδικού “Μανδραγόρας” στην ποιήτρια.
Εκπρόσωπος της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς
Αν και χαρακτηριστική εκπρόσωπος της Α΄Μεταπολεμικής Γενιάς, προέκτεινε την ποίησή της πέρα από τον απόηχο της “ήττας” του ακριβού οράματος της γενιάς της, ατενίζοντας λυρικά τον αγωνιζόμενο άνθρωπο της Ιστορίας μέσα από τό δέος του και τη μοναξιά του απέναντι στο χρόνο και το σύμπαν.
Το 1942 οργανώθηκε στην τοπική οργάνωση της ΕΠΟΝ στα Χανιά ως μαθήτρια γυμνασίου, συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και συνέχισε τη δράση της στην Αθήνα ως φοιτήτρια, με αποτέλεσμα να εξοριστεί στις αρχές του 1948 διαδοχικά στη Χίο, το Τρίκερι και την Μακρόνησο.
Τον Δεκέμβρη του 1952 αφέθηκε ελεύθερη ως «αδειούχος εξόριστη» μετά από ενέργειες του συμπατριώτη της, Χαρίδημου Σπανουδάκη, με τον οποίο παντρεύτηκε αργότερα (1955), και ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο, τις οποίες είχε αναγκαστικά διακόψει. Το 1956 απέκτησε τις δίδυμες κόρες της Μαρία και Ειρήνη.
Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1957 με ποιήματά της που δημοσιεύτηκαν στην «Επιθεώρηση Τέχνης». Έκτοτε δημοσίευσε 12 ποιητικές συλλογές και 6 πεζά.
Στο δοκίμιό του “Ελάσσονες τόνοι σε μείζονες κλίμακες στην ποίηση της Βικτώριας Θεοδώρου” (εκδ. Κεδρισός, Χανιά 2010) ο καθηγητής νεοελληνικής λογοτεχνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Θεοδόσης Πυλαρινός αναφέρει χαρακτηριστικά …
Η ποίηση της Β. Θεοδώρου, εξακολουθητικά πηγαία, αψιμυθίαστη, αρτεσιανή αλλά και ταπεινόφρων, με τον καιρό ωριμάζει αντί να φθίνει· πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, κατόρθωσε να μην εμπλακεί στα δίχτυα του επικαιρικού και, επίσης, να μην επηρεαστεί κοντόφθαλμα από πολιτικές τοποθετήσεις. Αντιστάθηκε, με άλλα λόγια, απόλυτα συνεπής στην ποίησή της, στις σειρήνες της προβολής και της εύκολης αποδοχής, πληρώνοντας το τίμημα της ψυχρής και αδιάφορης αντιμετώπισης του έργου της από αντίθετους και ομοϊδεάτες. Όταν, ωστόσο, έπαψαν ή μάλλον μετριάστηκαν οι μετεμφυλιακές διαφορές και διαφοροποιήσεις, η ποίησή της, βαθιά ανθρωπιστική και εξ ενστίκτου αντιστασιακή, δυναμικά ή διακριτικά σε ό,τι η διαίσθησή της δεν μπορούσε να δεχτεί, κέρδισε έδαφος. Εξάλλου, όσα πολύ προφητικά διεμήνυσε ποιητικά και κυρίως ανθρώπινα –προφητεία ποιητή με παρατηρητικότητα ζωγράφου– τα επιβεβαίωσε η πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα με τις συγκλίσεις και συνθέσεις που ακολούθησαν στα τελευταία τριάντα χρόνια. Κυρίως όμως βίωσε τη γήινη προσωρινότητα, κατανόησε βαθιά πως «αύρες είμαστε, αγέρας / στα φύλλα κατοικούμε / γι’ αυτό φθινόπωρο να ’σαι προσεκτική». Κι έτσι μπόρεσε να υμνήσει και να αποθεώσει την απλότητα, να συλλάβει το βαθύ νόημα της ομορφιάς και να διακρίνει με τρόπο θαυμαστό τους ομόκεντρους κύκλους που διανοίγονται και διαγράφονται επ’ άπειρον γύρω από το πρώτο σημείο, τη μικρή αρχική στιγμή της ζωής του εφήμερου ανθρώπου. Και προ παντός: «Θλίψη καμιά», και «ας μείναμε στα περίχωρα», μακριά από τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών και τα ανεκτίμητα τα εύγε:
ΚΥΚΛΟΣ
Όπως φύλλα θα πέσουμε απ’ τα δέντρα∙
την άνθηση και τον καρπό εργαστήκαμε
καλέσαμε τον άνεμο και τη βροχή
το φως και της σκιάς το δίχτυ
την πυρκαγιά να συγκρατήσει,
στις εποχές εκθέσαμε τα μέτωπά μας.
Θλίψη καμιά. Όμως πολύ το πάθος
της προσφοράς, η δύναμή μας αναλώθηκε νωρίς
στα περίχωρα μείναμε.
Οι φύλαρχοι μας απομάκρυναν και η τάφρος.
Αλλά ίσως προνόμιο η ανωνυμία
κι η απουσία μας από την αγορά.
Στο στρόβιλο της ύλης θα υπάρχουμε
σαν ανεκπλήρωτη επιθυμία.
Η μουσική γεννάει τη μουσική.
Εργογραφία
Ποίηση
- Ποιήματα Εγκώμιο (1957)
- Κατώφλι και παράθυρο (1962)
- Βορεινό Προάστειο (1966)
- Το λαγούτο (1971)
- Η εκδρομή (1973)
- Ουρανία (1978)
- Άρειος Ύπνος (1983)
- Η νυχτωδία των συνόρων (1986)
- Μειλίγματα (1990)
- Χρονικό (1994)
- Ευνοημένοι (1998)
- Καταλόγι για τον μάστορα (2008)
- Βικτώρια Θεοδώρου, Ποιήματα (2010) , συγκεντρωτική έκδοση των 12 ποιητικών συλλογών (Γαβριηλίδης)
Πεζά
- Στρατόπεδα γυναικών (1975)
- Ο Τράϊκο (1982)
- Γαμήλιο δώρο (1995)
- Οι δεσποινίδες της οδού Λαμψάκου (2005)
- Πελαγινή (2010)
- Δραπέτις (2011)
Μεταφράσεις
Το μεταφραστικό έργο της Βικτωρίας Θεοδώρου περιλαμβάνει ανθολογίες γαλλόφωνηςκαι σλαβόφωνης ποίησης, όπως:
– Εκλογή από τα δημοτικά τραγούδια της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας του Τόμε Σάζντωφ (Δίφρος, 1979),
– Τα άλογα τηςνεράιδας του Ντούσκο Νανέφσκι (Κέδρος, 1981), Ποιητές της γαλλόφωνης Ελβετίας (Νεφέλη, 1999),
– Ανθολογία του Αίμου (έκδοση Φίλων του περιοδικού ΑΝΤΙ, 2007) κ.ά.
Βιβλιογραφία
- “Ελάσσονες τόνοι σε μείζονες κλίμακες στην ποίηση της Βικτώριας Θεοδώρου” του Θεοδόση Πυλαρινού, (μελέτη/δοκίμιο) εκδόσεις Κεδρισός, Χανιά 2010, ISBN 978-960-98144-1-6.
- Αφιέρωμα, Μανδραγόρας, τχ. 34 (Οκτ. 2005), σ. 91-117
- Συνέντευξη στον Βασίλη Καλαμάρα (Ελευθεροτυπία, 21 Ιουλ. 2011)
- Βικτώρια Θεοδώρου, Βιβλιονέτ (6/10/2015)
Κινηματογραφικό πορτραίτο
Το 2008 ο σκηνοθέτης Κώστας Νταντινάκης δημιούργησε την ταινία “Τα κύματα που με δίδαξαν το ανυπότακτο”, ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους (διάρκεια 80 λεπτά) για τη ζωή και το έργο της Βικτώριας Θεοδώρου το οποίο παρουσιάστηκε στο 11ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Μάρτιος 2009.
